ဇော်ဂျီ (၁၉၀၇- ၁၉၉ဝ)

စာရေးဆရာ၊ ကဗျာဆရာ၊ ဂုဏ်ထူးဆောင် မြန်မာစာပါမောက္ခ တစ်ဦးဖြစ်သည်။ မြန်မာစာပေ၏ ထင်ရှားသော စာပေလှုပ်ရှားမှုတစ်ရပ်ဖြစ်သည့် ခေတ်စမ်းစာပေ လှုပ်ရှားမှုကို ဦးဆောင်ခဲ့သူတစ်ဦးလည်းဖြစ်သည်။ ဆရာဇော်ဂျီသည် ကဗျာ၊ ဝတ္ထု၊ ပြဇာတ်၊ ရသစာတမ်း၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ အနုပညာနှင့် စာပေဆိုင်ရာဆောင်းပါးများ၊ဘာသာပြန် စသော စာပေများကို ရေးသားခဲ့သည်။

ဧရာဝတီတိုင်းဒေသကြီး၊ ဖျာပုံမြို့ဇာတိဖြစ်၍ အဖဦးယော၊ အမိဒေါ်စိန်ညွန့်တို့မှ ၁၉၀၇-ခုနှစ်၊ ဧပြီလ ၁၂ရက်၊ သောကြာနေ့တွင် ဖွားမြင်သည်။ မွေးချင်းကိုးယောက်အနက် အကြီးဆုံးဖြစ်သည်။ အမည်ရင်းမှာ ဦးသိန်းဟန် ဖြစ်သည်။ ငယ်စဉ်က ဖျာပုံမြို့ ဘုန်းတော်ကြီးကျောင်းတွင် ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ ဆရာဇော်ဂျီတို့အိမ်တွင် လူကြီးများစုဝေးကာ စာအကြောင်း၊ ပေအကြောင်း ပြောကြသောကြောင့် ဆရာဇော်ဂျီသည် ငယ်စဉ်ကလေးဘဝကပင် မြန်မာမှု၊ မြန်မာစာပေတို့နှင့် အကျွမ်းတဝင် ရင်းနှီးခဲ့သည်။

ထို့နောက် ဖျာပုံမြို့ရှိ အင်္ဂလိပ်မြန်မာ အစိုးရအထက်တန်းကျောင်းတွင် သတ္တမတန်းအထိ ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ သတ္တမတန်းအရောက်တွင် ၁၉၂ဝ ပြည့် ပထမကျောင်းသားသပိတ်တွင် ပါဝင်ခဲ့သည်။ အမျိုးသားကျောင်းများ မြန်မာပြည် အနှံ့ပေါ်ပေါက် လာသောအခါ ဆရာဇော်ဂျီသည် ဖျာပုံမြို့၊ အမျိုးသားကျောင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့ ပညာဆည်းပူးခဲ့သည်။ ထိုမှတဖန် ရန်ကုန်မြို့၊ မြို့မ အထက်တန်းကျောင်းသို့ ပြောင်း၍ ၁၁ ဆင့် အောင်သည်အထိ ပညာဆည်းပူးခဲ့သည်။ ထိုစဉ်က ကျောင်းအုပ်ဆရာကြီးမှာ ဦးဘလွင် ဖြစ်သည်။

၁၉၂၄ တွင် ရန်ကုန်မြို့၊ မြို့မ အထက်တန်းကျောင်း( မြို့မအမျိုးသား အထက်တန်းကျောင်း)တို့တွင် ပညာ သင်ကြားခဲ့သည်။ မြို့မကျောင်းသား ဘဝတွင် ကဗျာများ စတင်ရေးသားခဲ့သည်။ ၁၉၂၄ တွင် ဆာဂျေအေ မောင်ကြီး၏ သစ္စာဝါဒီသတင်းစာက ကြီးမှူးပြီး ကဗျာဘာသာပြန် ပြိုင်ပွဲ ကျင်းပ ခဲ့သည်။ မြန်မာဘာသာသို့ ပြန်ဆိုရမည့် ကဗျာမှာ အင်္ဂလိပ် ကဗျာဆရာ ဟင်နရီဝေါတန် (Henry Wotton) ၏ The Character of a Happy Life အမည်ရှိ ကဗျာ ဖြစ်သည်။ ဆရာဇော်ဂျီသည် ကဗျာ ပြိုင်ပွဲတွင် ဝင်ရောက် ယှဉ်ပြိုင်ရာ ပထမဆု ရရှိခဲ့သည်။ ဆာဂျေအေမောင်ကြီးက ရွှေဒင်္ဂါး ၅ ပြား ဆုချခဲ့သည်။ ၁၉၂၅ တွင် ဆရာ ဇော်ဂျီသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်တွင် တက်ရောက် ပညာသင်ကြားခဲ့သည်။ တက္ကသိုလ်သို့ ရောက်သောအခါ ရှေးဟောင်း မြန်မာ့စာပေကို စနစ်တကျ လေ့လာခွင့် ရသကဲ့သို့ တဘက်တွင်လည်း ကမ္ဘာ့စာပေများကိုလည်း ကျယ်⁠ကျယ်ပြန့်ပြန့် လိုက်စားနိုင်ခဲ့သည်။ အင်္ဂလိပ်ကဗျာများကို ဖတ်ပြီး ကဗျာသစ်ကို စမ်းသပ် ရေးဖွဲ့ချင်စိတ် ပေါက်လာသည်။ ၁၉၂၈ တွင် ဆရာဇော်ဂျီသည် သူ၏ နာမည်ကျော် ပိတောက်ပန်း ကဗျာကို ရေးဖွဲ့ခဲ့သည်။

ဆရာဇော်ဂျီသည် တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားဘဝတွင် သူကဲ့သို့ ဝါသနာတူ သူငယ်ချင်း ဆရာမင်းသုဝဏ်နှင့် တွဲမိသွားသည်။ သူတို့နှစ်ဦးသည် ရှေးဟောင်းကဗျာများမှ တွေးပုံတွေးနည်း၊ ရေးပုံရေးနည်းများကို လမ်းသစ်ခွဲထွက်ကြသည်။ မိမိ ခံစားရသော အမြင်ကိုသာ အလှပဆုံး၊ အထိမိဆုံး ရေးဖွဲ့ ကြသည်။ ထိုကဗျာများကို တက္ကသိုလ်မဂ္ဂဇင်း၊ ဂန္တလောကမဂ္ဂဇင်း၊ ကြီးပွားရေးမဂ္ဂဇင်းများတွင် ရေးသားကြသည်။

၁၉၃၄ တွင်ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင် က ဆရာဇော်ဂျီ၊ ဆရာမင်းသုဝဏ်နှင့် တက္ကသိုလ် ပုရဝဏ်အတွင်း ရေးသားနေကြသော ကဗျာများကို စုစည်းထုတ်ဝေရာမှ ‘ခေတ်စမ်းကဗျာ’ ဟု အမည်တွင်လာသည်။ ဆရာဇော်ဂျီသည် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်ကျောင်းသားဘဝတွင် တက္ကသိုလ်ပုရဝဏ်ထဲမှ ဆရာကြီး ဦးဖေမောင်တင်၊ ဆရာပွား၊ ပါမောက္ခလုစ်၊ ပါမောက္ခဂုဒ်တို့ထံမှ အင်္ဂလိပ်စာပေ၊ မြန်မာစာပေတို့ကို လေ့လာဆည်းပူးခွင့် ရခဲ့သည်။ ၎င်းအပြင် ပြင်ပစာပေလောကမှလည်း ဆရာကြီး သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်း၊ အမျိုးသားပညာဝန်ဦးဖိုးကျား၊ ဒီးဒုတ်ဦးဘချို တို့ထံမှ ပြင်ပစာပေဗဟုသုတများကို ကြားနာခွင့်ရသည်။ ဆရာဇော်ဂျီသည် မိမိထက် အတန်းကြီးသော သိပ္ပံမောင်ဝထံမှ အက်ဆေး သဘောတရားများ၊ ဗဟုသုတများ ရရှိခဲ့ပြီး မိမိထက် ငယ်သော ဆရာမင်းသုဝဏ်နှင့်လည်း ကဗျာရေးဖော်ရေးဖက် ဖြစ်လာသည်။

ဆရာဇော်ဂျီသည် ၁၉၂၉-၃ဝ ပညာသင်နှစ်တွင် ရန်ကုန်တက္ကသိုလ်မှ ဝိဇ္ဇာဘွဲ့ ရခဲ့သည်။ ဆရာဇော်ဂျီသည် မိမိ ပညာဆည်းပူးခဲ့ရာ ရန်ကုန်မြို့၊ မြို့မ အထက်တန်းကျောင်းတွင် အထက်တန်းပြဆရာအဖြစ် ၁၉၃၁ ခုနှစ်မှ ၁၉၃၄ ခုနှစ် အထိ တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ကျောင်းဆရာလုပ်နေစဉ်မှာပင် ဖျာပုံမြို့၌ ၁၉၃၁ ဇန်နဝါရီလမှစ၍ ထုတ်ဝေခဲ့သော 'မြန်မာ့အာဇာနည်' ဂျာနယ်တွင် ဆရာဇော်ဂျီသည် အယ်ဒီတာအဖွဲ့ဝင်အဖြစ် တာဝန်ယူခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဂျာနယ် (၇)စောင်မျှသာ ရေးသားထုတ်ဝေနိုင်ခဲ့ပြီး ဖြန့်ချိမှု အခက်အခဲကြောင့် ရပ်ဆိုင်းခဲ့ရသည်။ မြို့မကျောင်း ကျောင်းဆရာအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေစဉ် ဆရာဇော်ဂျီသည် ဝိုင်အမ်ဘီအေ အသင်းကြီးက ကြီးမှူးကျင်းပသော ဟောပြောပွဲတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာဖြင့် စာပေဝေဖန်ရေး စာတမ်းတစ်စောင် ဖတ်ကြားတင်သွင်းခဲ့သည်။ စာဆိုဝန်ကြီးပဒေသရာဇာနှင့် စိန္တကျော်သူ ဦးဩ တို့အကြောင်း ဖြစ်သည်။ စာတမ်းအမည်မှာ Eighteenth Century Poets in Burma ဖြစ်သည်။

စာတမ်း တင်သွင်းသော ခုနှစ်မှာ ၁၉၃၂ ခု ဩဂုတ်လ ၂၈ ရက် ဖြစ်သည်။ သဘာပတိမှာ ဆရာကြီး ဦးလူဖေဝင်း ဖြစ်သည်။ ထိုစာတမ်းကို ရန်ကုန်တိုင်းမ် (Rangoon Time) အင်္ဂလိပ်ဘာသာ သတင်းစာတွင် ထည့်သွင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ ထိုစာတမ်းကို ဖတ်မိသော ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် အင်္ဂလိပ်စာပါမောက္ခရုခ်က အလွန် နှစ်သက်သဘောကျ၍ ဆရာဇော်ဂျီကို ခေါ်ယူကာ မဟာဝိဇ္ဇာတန်းတက်ရန် တိုက်တွန်းခဲ့လေသည်။ သို့ဖြင့် ဆရာဇော်ဂျီသည် ၁၉၃၄ ခုနှစ်တွင် မြို့မကျောင်းမှထွက်၍ မဟာဝိဇ္ဇာတန်းတွင် အင်္ဂလိပ်စာပေနှင့် မြန်မာစာပေ နှစ်ဘာသာ (Double Literature) ယူကာ ၁၉၃၆ ခုနှစ်တွင် မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ ရခဲ့သည်။

၁၉၃၈ ခုနှစ် အထိ မန္တလေး ဥပစာကောလိပ်တွင် မြန်မာစာနည်းပြ အဖြစ် ဆောင်ရွက်သည်။ ၁၉၃၆-၄ဝ ပြည်နှစ် များတွင် အင်္ဂလန်နိုင်ငံ ဒဗ်ဗလင် တက္ကသိုလ်များတွင် စာကြည့်တိုက်ပညာ သင်ကြား၍ ဒီပလိုမာဘွဲ့ ရရှိသည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် စာကြည့်တိုက်မှူး တာဝန် ထမ်းဆောင်သည်။ ၁၉၄၁-ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန် မြို့မကျောင်းမှ အထက်တန်းပြ ဆရာမ ဒေါ်စောရင် (ဘီအေ- ဘီအီးဒီ) ကြီး⁠ကြီးစော(စာရေးဆရာမ)နှင့် လက်ထပ်ခဲ့သည်။

၁၉၄၂ ခုနှစ် ဒုတိယ ကမ္ဘာစစ် အတွင်း မြန်မာ အစိုးရ၏ ပညာရေး ဝန်ကြီးဌာန ဒုတိယ ညွှန်ကြားရေးဝန် (စာပေနှင့် စာကြည့်တိုက် ဌာန) တာဝန် ထမ်းဆောင်ပြီး ၁၉၄၆ ခုနှစ်တွင် ရန်ကုန် တက္ကသိုလ် စာကြည့်တိုက်မှူး တာဝန် ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၄၇-၄၈ ခုနှစ် များ၌ တိုင်းပြု ပြည်ပြု လွှတ်တော်ရုံးနှင့် ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်ရုံး အထူးအရာရှိနှင့် အခြေခံဥပဒေ အချောကိုင်ကော်မတီ အဖွဲ့ဝင် တာဝန်ထမ်းဆောင် ခဲ့ပြီး ၁၉၄၈ ခုနှစ်တွင် ဝဏ္ဏကျော်ထင်ဘွဲ့ ရရှိသည်။

၁၉၅၁-၅၇ ခုနှစ် များ၌ ကျောင်းသုံးစာအုပ် ပြုစုရေး (ထုတ်လုပ်ရေး) ညွှန်ကြားရေးဝန် တာဝန်နှင့် ၁၉၅၉ ခုနှစ်၌ မြန်မာနိုင်ငံ သမိုင်းကော်မရှင် ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ၁၉၅၁ တွင် ဆရာ ဇော်ဂျီသည် အစိုးရပညာရေး မစ်ရှင်အဖွဲ့ နှင့်အတူ အင်္ဂလန်၊ အမေရိကန်၊ မက္ကဆီကို၊ ကနေဒါ နိုင်ငံများသို့ သွားရောက် လေ့လာခဲ့သည်။ ထို့နောက် စာကြည့်တိုက်မှူးအဖြစ် ပြန်လည်ထမ်းရွက်သည်။ ၁၉၅၅ တွင် ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ၁၉၆၁ တွင် တရုတ်နိုင်ငံ များသို့ ရန်ကုန်တက္ကသိုလ် ချစ်ကြည်ရေးအဖွဲ့နှင့် အတူ သွားရောက်ခဲ့သည်။

၁၉၆၁ ခုနှစ်တွင် ဂုဏ်ထူးဆောင် မြန်မာစာပါမောက္ခ အဖြစ်နှင့် သီရိပျံချီဘွဲ့ ရရှိသည်။

၁၉၆၅ - ၇၅ ခုနှစ် များတွင်ပညာရပ် ဝေါဟာရ ကော်မတီဥက္ကဋ္ဌနှင့် အမျိုးသားစာပေဆု စိစစ်ရွေးချယ်ရေး ကော်မတီဥက္ကဋ္ဌ အဖြစ် ဆောင်ရွက် ခဲ့သည်။ ၁၉၆၇ ခုနှစ်၌ တက္ကသိုလ်များ ဗဟိုစာကြည့်တိုက်မှူးအဖြစ်မှ အငြိမ်းစား ယူပြီး ပညာရေး အထူး အရာရှိ (၁)၊ မြန်မာနိုင်ငံ သုတေသနအသင်း ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန် များကို ထမ်းရွက်ခဲ့ပြီး၊ ၁၉၇၆ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံသမိုင်း သုတေသန ဦးစီးဌာန အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် အဖြစ်ပါ တာဝန်ယူခဲ့သည်။

ဆရာ ဇော်ဂျီသည် သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်းဋီကာ စာအုပ်ဖြင့် ၁၉၅၅ ခုနှစ် အတွက် စာပေဗိမာန် စာပဒေသာ ဆု၊ နင်လားဟဲ့ ချစ်ဒုက္ခနှင့် အခြား ဝတ္ထုတိုများ စာအုပ်ဖြင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ် အတွက် အမျိုးသား စာပေဆု (ဘာသာပြန် စာပေ)၊ ရှေးခေတ်ပုဂံ ကဗျာများနှင့် အခြားကဗျာများ စာအုပ်ဖြင့် ၁၉၈၇ ခုနှစ်အတွက် အမျိုးသားစာပေဆု (ကဗျာဆု) တို့ကို ရရှိ ခဲ့သည်။

ဆရာတက်တိုးက ဆရာဇော်ဂျီကို ဒဿနစာဆို (Philosopher Poet) ဟူ၍ လည်းကောင်း၊ ဆရာမင်းသုဝဏ်ကို သုတေသီစာဆို (Scholar Poet) ဟူ၍ လည်းကောင်း ဆိုမိန့်ဖူးသည်။

ဆရာဇော်ဂျီသည် အသက် (၈၃) နှစ် အရွယ် ၁၉၉ဝ ပြည့်နှစ် စက်တင်ဘာလ ၂၆ ရက်နေ့တွင် ဆရာ နေထိုင်ရာ ရန်ကုန်မြို့ ဗဟန်း မြို့နယ် ကမ္ဘောဇလမ်း အမှတ် (၁ဝ-က) နေအိမ်တွင် ကွယ်လွန် ခဲ့သည်။

ရေးသား ထုတ်ဝေခဲ့သည့် စာအုပ်များ

ကဗျာဥယျာဉ်

ကဗျာ ပေါင်းချုပ်သစ် - ၁၉၇၄

ကာလီဒါသနှင့် သကုဏ္ဍလ - ၁၉၅၈

ကံ့ကော်မြိုင် စာတမ်း

ခရီးသည် ( + မင်းသုဝဏ်)- ၁၉၆၅

ဂန္ထလောက သင်္ဂဟသုတိ အထိမ်းအမှတ် စာတမ်းများ - ၂ဝဝဝ

ဂျရတ်နှင့် မာဂရက်ဝတ္ထု (ဘာသာပြန်) (မဟာ ဝိဇ္ဇာ ဘွဲ့ရ မောင်သိန်းဟန် ကလောင် အမည်ဖြင့်) - ၁၉၄၁

စာပေ လောက ( + မင်းသုဝဏ်)- ၁၉၄၉

ဇော်ဂျီ ကဗျာပေါင်းချုပ် - ၁၉၆၇

ဇော်ဂျီစာပေါင်းချုပ် (၅-တွဲ)

ဇော်ဂျီ၏စာ - ၁၉၆ဝ

တရုတ်-ဗမာ မိတ်ဆွေဖြစ်အသင်း

နင် လားဟဲ့ ချစ်ဒုက္ခနှင့် အခြား ဝတ္ထုတိုများ (နိုဘယ်ဆုရ-ဝတ္ထုတိုများ) (ဘာသာပြန်) - ၁၉၇၉

နွေဦးကျက်သရေနှင့်အခြားရသစာတမ်းများ

ပလေထရိုနှင့်ကျွန်တော်(ဘာသာပြန်)

ပလေးတိုးနိဒါန်း (ဘာသာပြန်) (၁၉၆၇-၁၉၉၆)

ပိတောက်ရွှေဝါ ကဗျာများ - ၁၉၅၁

ပုခန်းမင်းကျော်စွာ နတ်သံနှင့် ပျော်ချင်း - ၁၉၃၈

ပျို့နှင့် ပျို့စာဆို

ပြည်ထောင်စုသမိုင်းပုံပြင်များ

ဗေဒါလမ်း ကဗျာများ - ၁၉၆၃

မဟာဆန်ချင်သူနှင့် အခြား တခန်းရပ် ပြဇာတ်များ - ၁၉၇၂

မဟာဆန်ချင်သူ ပြဇာတ် - ၁၉၆၅ (၁၉၃၄၊ ၁၉၇၀) ဘာသာပြန်

မိုးကြယ့်မို့လား (ဘာသာပြန်) - ၁၉၆၆

မိုးကြယ်မို့လားနှင့် နိုဗယ်ဆုရ ဝတ္ထုတိုများ - ၁၉၆၆

မိုးကြယ်မို့လားနှင့် လမ်းသစ်ဝတ္ထုတိုများ - ၁၉၇၇

ရသစာပေနိဒါန်း - ၁၉၆၅

ရသစာပေအဖွင့် - ၁၉၆၆

ရသစာပေ အဖွင့်နှင့် နိဒါန်း - ၁၉၇၆

ရွှေဒေါင်းညို (သို့) စနစ်တခု၏ အစ - ၁၉၉၉

ရှေးခေတ်ပုဂံ ကဗျာများနှင့် အခြားကဗျာများ - ၁၉၈၇

လက်ရွေးစင် မြန်မာဝတ္ထုတိုများ - ၁၉၈၁

လမ်းသစ်နှင့် အခြားဝတ္ထုတိုများ (ဘာသာပြန်) - ၁၉၆၆ (နိုဘယ်ဆုရဝတ္ထုတို)

သကုဏ္ဍလ (ဘာသာပြန်) - ၁၉၅၅

သခင်ကိုယ်တော်မှိုင်း ဋီကာ - ၁၉၅၅

သိန်းနှင့် ကျားဋီကာ - ၁၉၈၄

သုံးပွင့်ဆိုင်ခေတ် ဆန်းစာပေ (သိပ္ပံမောင်ဝ၊ မင်းသုဝဏ် တို့နှင့်တွဲ) - ၁၉၅၅

မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ရ မောင်သိန်းဟန် ကလောင်အမည်ဖြင့် ဂျရတ်နှင့် မာဂရက် ဝတ္ထု (ဘာသာပြန်) - ၁၉၄၆